Ben hep diyorum, ülkemiz bir Gastronomi cenneti. Ülke olarak tüm işleri bir kenara bırakıp sadece Gastronomi turizmine odaklanalım, ülke uçar. Anadolu kadınının ürünlerini dünyaya satsak, olay bitecek ama anlayan anlıyor, anlamak istemeyen yine anlamıyor.
Gastronomi turizmi, ülkemizin en güçlü kozu diyorum. Ülkeyi sevmenin bir şekli diyorum. Neyse, 10 yılda bu kadar anlattık, umarım faydamız olmuştur. Dernek kurduk, 2000 üye ile de ülkemiz yöneticilerine tek tek bıkmadan usanmadan anlatmaya devam ediyoruz.
Herkes vizyonu kadar anlıyor. İşine geleni kadar anlıyor ve destek veriyor. Bir de ülkemizin içinde çetelerle ayrı uğraşıyoruz. Sorun yok artık, biz de kaşarlandık.
Beleş yemek yemek isteyen derneklerle uğraşırken bakanların yanında ihale almak için yakın markaj yapıp kendine bir restoran daha açınca para kazandıkça bakanlara yalakalık yapanları da görüyoruz.
Kraldan çok kralcı olup ilişkilerimizi bozmak isteyen yalakaları da izliyoruz.
Bizi taklit edip dernek kuranların da, sonradan dernek adına "Gastronomi" ekleyenlerin de bu kurumlara bakanların bakış açılarını da izliyoruz.
Kameralar kayıtta.
Kurt kışı geçirir ama yediği ayazı unutmaz. Herkes hakettiği ayarı vereceğiz, kimse yaptıklarının yanına kar kalacağını düşünmesin.
Şimdi gelelim Hamburgerin tarihine;
Almanya'nın Hamburg şehrinden bir tüccar, 19. yüzyılın ortalarında ticaret amacıyla gittiği Orta Asya'da Tatar Bifteği'ni gördü ve bu lezzeti Almanya'ya getirerek Hamburg bifteği olarak sundu. Daha sonraları bir aşçı bu eti kızartarak servis etti ve ona "Hamburg'a ait" anlamında HAMBURGER adını verdi.
Amerika Birleşik Devletleri veya Almanya'nın (Hamburg şehri), iki dilim ekmek ve kıyma bifteğinin bir "hamburger sandviçi" haline getirilip satıldığı ilk ülke olduğunu gösteriyor. Hamburgerin kökeni konusunda bazı tartışmalar var, çünkü iki temel bileşeni olan ekmek ve sığır eti, kombinasyonlarından önce farklı ülkelerde uzun yıllar ayrı ayrı hazırlanıp tüketildi. Yaratılışından kısa bir süre sonra, hamburger, soğan, marul ve dilimlenmiş turşu dahil olmak üzere, şu anda tipik olarak karakteristik olan tüm süslemelerini hızla içeriyordu. 1990'ların sonlarında bir beslenme tartışması da dahil olmak üzere 20. yüzyıldaki çeşitli tartışmalardan sonra, burger artık Amerika Birleşik Devletleri ve belirli bir mutfak tarzı, yani fast food ile tanımlanıyor. Kızarmış tavuk ve elmalı turta ile birlikte hamburger, Amerika Birleşik Devletleri'nde bir mutfak simgesi haline geldi.
İlk "burgerin doğuşu" hikâyelerinden biri, Hamburg Fuarı olarak da bilinen Buffalo, New York'un dışındaki 1885 Erie County Fuarında gıda satıcıları olan Canton, Ohio, yerliler Frank ve Charles Menches'e aittir. Efsaneye göre, Mencheler, Fuar süresince kendilerine özel menü öğeleri olan domuz sosisli sandviçlerini tükettiler. Yerel tedarikçileri Hamburglu kasap Andrew Klein, mevsimsiz yaz sonları sıcağında daha fazla domuz kesmeye isteksizdi ve bunun yerine kıyma kullanılmasını önerdi. Kardeşler biraz pişirdi, ancak ikisi de tarifi kuru ve yumuşak buldu. Eşsiz bir tat yaratmak için kahve, esmer şeker ve diğer malzemeleri eklediler. Orijinal sandviçler sadece ketçap ve dilimlenmiş soğan ile satıldı. Etli sandviçleriyle yeni buldukları başarı ile Erie County Fuarı'nın memleketi Hamburg'dan sonra onu “hamburger” olarak vaftiz ettiler. Hamburg Fuarı'nda 1885 yılında burgerin icadını onurlandırmak için 18 Eylül'de "Burger Günü'nün Ulusal Doğumu" kutlanır. 1920'lerde karnaval tarihçisi John C. Kunzog, Frank Menches ile Erie İlçe Fuarı'ndaki deneyimi hakkında röportaj yaptı. Ayrıntılı hamburger hikâyesi 1970 yılında yayınlanan “Tanbark & Tinsel” adlı kitapta yayınlandı. Hamburgerin olası babalarından biri, Wisconsin, Seymourlu Charlie Nagreen (1871–1951) 15 yaşında her yıl düzenlenen Outagamie İlçe Fuarı'nda bir sokak tezgahından Hamburg bifteği sattı. Nagreen, işe Hamburg bifteği satarak başladığını, ancak bunların pek başarılı olmadığını çünkü insanların festivalde kendi standında yemeye gerek kalmadan serbestçe dolaşmak istediklerini söyledi. Buna cevaben 1885'te Nagreen, hamburger bifteğini düzleştirmeye ve iki dilim ekmek arasına yerleştirmeye karar verdi, böylece halk sandviçini yerken kabinden kabine serbestçe hareket edebildi, bu müşterileri tarafından iyi karşılanan bir yenilikti. "Hamburger Charlie" olarak tanındı ve Nagreen'in eseri 1951'deki ölümüne kadar festivalde satıldı. Bu güne kadar, başarısı memleketi Seymour'da onuruna her yıl bir "Burger Fest" ile kutlanmaktadır. Hamburgerin bir başka mucidi olduğu iddia edilen aşçı Fletcher Davis (daha çok "Yaşlı Dave" olarak bilinir), müşterilerinden birinin yemek için oturamayacak kadar çok acelesi olduğunda iki parça Teksas Tost arasına kıyma koyma fikrine sahip olduğunu iddia etti. Müşteri Hamburger Biftek ile uzaklaştı ve o kadar memnun görünüyordu ki Yaşlı Dave, 1880'in sonunda Atina, Teksas'ta yeni el yapımı yemeğini temel bir menü öğesi olarak sundu. Fletcher'ın 1904 St. Louis Dünya Fuarı'nda eşiyle birlikte bir tezgahı vardı. Teksaslı gazeteci Frank X. Tolbert, 1880'lerin sonlarında Atina'daki 115 Tyler Caddesi'ndeki bir kafede hamburger servisi yapan Fletcher Davis adında bir satıcıdan bahseder. Yerliler, Davis'in bu süre zarfında icadı için net bir isim olmadan dana eti sandviçleri sattığını iddia ediyor. 1980'lerde, Dairy Queen dondurma zinciri, hamburgerin doğum yeri hakkında Davis'in hikâyesini içeren bir belgesel çekti. "Yaşlı Dave'in Hamburger Sandviçi" hikâyesinden Ronald L. McDonald's'ın The Complete Hamburger adlı kitabında da bahsedilmiştir. İlk otomobil üretim hattı, 1888'de Almanya'da Karl Benz tarafından kuruldu. Telefonların yaygın görünümü, 20. yüzyılın başında, radyo da dahil olmak üzere diğer modern iletişim araçlarıyla birlikte gerçekleşti. Hayatı boyunca bir restoranda yemek yememiş ortalama bir Amerikalı için şehirlerde ortaya çıkan fast food zincirleri, yemek yemenin büyük ölçüde kamusal bir faaliyet olduğu alternatif bir restoran biçimi sunuyordu. "Yağlı kaşık" kavramı böylece daha ucuz yiyecekler karşılığında hijyenin bozulduğu bu restoranlarda doğdu. Öte yandan, araba, otobüs ve demiryolu ile seyahatlerin giderek daha erişilebilir hale geldiği, birbirine bağlı, büyüyen bir dünya vardı. O zamanlar tüm bu ulaşım araçları gelişiyordu ve kısa süre sonra, iş için sıklıkla farklı şehirlerden geçen, "kalıcı transitte" olan büyüyen bir nüfusu beslemek gerekiyordu. George Pullman, 1870'lerde bu insanların ihtiyaçlarına yanıt olarak yataklı arabayı ve yemekli arabayı icat etti. Benzer şekilde, İngiliz göçmen Frederick Henry Harvey, tren istasyonlarının yakınında bulunan bir otel zincirinin patronlarına hizmet veren, trenlerde kaliteli ürünler kullanan ve aynı zamanda yiyecek ve içecek hizmetleri sunan Fred Harvey Şirketi'ni restore etmek için "dinamik kitle hareketini" kullanan ilk kişiydi.
1937'de Patrick McDonald ve iki oğlu Richard ve Maurice, Huntington Drive'da (Route 66) Amerikan Monrovia, Kaliforniya'daki havaalanının yakınındaki basit restoran "Airdrome"un açılışını yaptı. Satışlarının başarısı sonunda 15 Mayıs 1940'ta San Bernardino, Kaliforniya'daki US Route 66 boyunca McDonald's adlı bir restoranın açılmasına yol açtı. Satışlarını analiz ettikten sonra kardeşler, sürpriz bir şekilde gelirlerinin %80'inin hamburger satışından geldiğini keşfettiler. Menü başlangıçta, çoğu mangalda pişirilmiş 25 farklı yemek içeriyordu. McDonald kardeşler, yeni restoranları aracılığıyla 1948 yılına kadar Batı Amerika Birleşik Devletleri'nin bazı bölgelerine fast food kavramını tanıttı. McDonald's en başından beri, sosisli sandviç ve hamburgerleri mümkün olduğunca verimli ve hızlı bir şekilde yapmaya odaklandı. 1940'larda, McDonald's'ta hamburgerlerin sadece bir dakikada hazırlanması, servisi ve müşterilerin kendi arabalarında yemek yeme tarzında yemek yemeleri de dahil olmak üzere basit ve biçimlendirici kavramlar kök saldı. Bu arada restoran, çoğu Amerikalı'nın ekonomik erişimi dahilinde olacak kadar ucuz bir hamburger geliştirmeye çalışıyordu. 1950'lere gelindiğinde, arabalı servis konsepti sağlam bir şekilde yerleşmiş ve birçok Amerikalı'nın zihninde hamburgerler ve arabalar birbirine sıkı sıkıya bağlı hale gelmişti. Artık sadece bir müşterinin arabadan inmeden hamburger satın alması mümkün olmakla kalmadı, aynı zamanda müşterinin servis için beklemesine de gerek kalmadı. McDonald kardeşler, 1953'te Phoenix, Arizona ve Downey, Kaliforniya'dan başlayarak (ikincisi hala faaliyette olan) şu anda ünlü zincir restoranlarını franchising vermeye başladıklarında, orijinal San Bernardino restoranlarının başarıları üzerine inşa ettiler. 52 yaşındaki dondurma makinesi satıcısı Ray Kroc CEO olarak devraldığında şirket çok daha hızlı bir şekilde büyümeye başladı. Kroc, hem McDonald's'ın Amerika Birleşik Devletleri'ndeki genişlemesinin hem de burgerlerinin kesin standardizasyonunun başlatıcısıydı. Ancak, iş arkadaşlarının bazıları da çok üretken ve yenilikçi olduğu için yalnız değildi. McDonald's yöneticisi ve gıda bilimcisi Herb Peterson, 1972'de McMuffin'i icat etti ve aynı zamanda şu anda ünlü olan "Siparişinizi alabilir miyim lütfen?"i buldu.
McDonald's, Burger King, Wendy's gibi dünyaca ünlü hamburger zincirlerinin sayısının artmasıyla, Türkiye'de hamburger kültürü yayıldı. 1 milyonu İstanbul'da olmak üzere, günde 1.5 milyon kişi hamburger yiyor. Bunların hamburger restoranlarına ödediği para günde 900 milyar lirayı buluyor.
Türkiye dışarıda yemek yeme alışkanlığı açısından Avrupa'da ilk üç ülke arasında. Geleneksel küçük sandviç, dönerci, büfe çoğunluğu karşısında, uluslararası fast food markaları artık daha güçlü konuma geldi. Türk pazarı ise hâlâ hamburgerlere aç. Özellikle çocuklar ve gençler arasında bir çığ gibi büyüyen hamburger, patates ve cola alışkanlığı aileleri de etkisi altına alıyor. Her yıl doğan 2.5 milyon bebek de bu restoranlar için potansiyel müşteri kabul ediliyor. Çünkü çocuklar bu fast foodların en iyi müşterisi.
Şimdi gelelim ülkemizde Coğrafi işaretli ürün ne demek; Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler, menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilir.
1 Şubat 2022 tarihli, 118 sayılı Resmi Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni'nde yayınlanan tescillerle ülkemizde tescil ile koruma altına alınan coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı sayısı 1000’e ulaştı.
Ülkemize özgü ürünlerin dünya çapında markalaştırılarak üretilmesi ve dünyanın dört bir yanına ihraç edilerek katma değere dönüştürülmesi açısından büyük önem taşıyan coğrafi işaretler, ülkemiz için zenginlik kaynağı olma potansiyeli içeriyor. Artık coğrafi işaretlerimizin şöhret ve değerinin ülkemiz sınırlarını aşması, dünyada aranan ve tercih edilen ürünler olması için çalışmamız gerekiyor. Geçtiğimiz yıl en fazla coğrafi işaret başvurusu yapan iller; 61 başvuruyla Erzurum, 34 başvuruyla Van ve 28 başvuruyla Gaziantep olmuştu. Mevcut durumda Avrupa Birliği nezdinde 7 adet tescilli coğrafi işaretimiz bulunuyor. Bunlar, Antep Baklavası, Aydın İnciri, Aydın Kestanesi, Bayramiç Beyazı, Malatya Kayısısı, Milas Zeytinyağı ve Taşköprü Sarımsağı. Beypazarı Höşmerim Tatlısı, Beypazarı Dolması / Beypazarı Yaprak Sarması, Kandıra Dartısı, Elazığ Geven Balı, Uluborlu Çeki Oyası, Gediz Tarhanası, Midyat Turşusu / Midyat Acur Turşusu, Erzurum Hasıta / Erzurum Hasuta, Malatya Tevek Yaprağı Sarması, Malatya Bilik Ekmeği, Çubuk Homaçası, Afyonkarahisar Hurma Baklavası / Afyon Hurma Baklavası, Afyonkarahisar Övmesi / Afyon Övmesi, Afyonkarahisar Mercimekli Pilav / Afyon Mercimekli Pilav, Lapseki Şeftalisi, Malatya Erik Ekşisi, Aksaray Un Kurabiyesi / Aksaray Asker Kurabiyesi, Ordu Taflan Turşusu coğrafi işaret başvuruları yayınlandı. Ayrıca, başvurusu daha önce yapılmış olan, süreci tamamlanarak tescil edilen; Gaziantep / Antep Ekşili / Akıtmalı Ufak Köfte, Arapgir Pohmutu / Pohmut, Sandıklı Saç Eti, Konya Ekşili Kabak, Diyarbakır Hırçikli Meftunesi, Beypazarı Havuç Lokumu, Sandıklı Kürek Helvası, Sandıklı Haşhaş Ezmesi, Konya Patlıcan Tiridi, Konya Zülbiyesi / Konya Sülbiyesi, İzmir Tulum Peyniri, Gaziantep / Antep Çağla Aşı, Ardahan Kaz Eti, Diyarbakır Ekşili Dolması, Diyarbakır Ayvalı Köfte, Yalıköy Köftesi, Arapgir Manusa Dokuması, Malatya Köpük Pestili, Coğrafi İşaretleri yer almaktadır.
Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı Başkanı Yavuz Tekelioğlu, coğrafi işareti alacak ürünün yıllardır üretilmesi, satıcısının ve alıcısının olması gerektiğini belirtti. Coğrafi ürünün bölgeyle özdeşleşmesi gerektiğini ifade eden Tekelioğlu, "Antep Baklavası, Çorum Leblebisi gibi. Yer adı olmadan coğrafi işaret olmaz" dedi.
İstanbul’un coğrafi işaret potansiyelinin en yüksek olduğunu söyleyen Tekelioğlu, şehrin gastronomisi itibarıyla üç imparatorluğa başkentlik yaptığını hatırlattı. Tekelioğlu, “İstanbul, coğrafi işaret tescili en az şehirlerimizden. Saray mutfağı dahil binlerce ürünü var ama sadece üç tescili bulunuyor. İstanbul’un potansiyeli değerlendirilemiyor. Oysa coğrafi işaret alabilecek tescilleri var. Boğaz Lüferi, Çengelköy Hıyarı, Kanlıca Yoğurdu, bunlardan sadece birkaçı. Lüfer, Osmanlı’dan beri İstanbul Boğazı ile özdeşleştiriliyor. Coğrafi işaret alması için başvurularımız var.”
Özetle, Amerikalılar lafa gelince hamburger ile dünyayı fethetmişler. Ülkemizde bile her yerde hamburger dükkanları var. Ancak kendi kültürümüzü yaymada başarılı olamıyoruz. 1000'den fazla coğrafi tescilli ürünümüz olmasına rağmen sonuçlar ortada. Herkes memleketini sevdiğini söyler ama icraatta sıkıntılar var. Bu konuda tüm bakanlıklar, sivil toplum örgütleri ve belediye başkanlarının stratejik düşünme zamanı geldi. Herkese iyi bayramlar dilerim.
